Het verschil tussen toppresteerders en lage presteerders kan zeer groot zijn. Het is niet uitzonderlijk dat de beste verkopers 5 keer meer verkopen, of dat de beste programmeur vijf keer productiever is.
Wat is het geheim hierachter? Wat doet een expert anders dan anderen? Wat is het verschil dat het verschil maakt?
Competentie bestaat niet alleen uit het technisch kennen van het vak, maar ook uit de attitude, met inbegrip van de waarden en overtuigingen. Wanneer we onuitgesproken kennis expliciteren, dan dient evenveel aandacht besteed te worden aan de attitude als aan de technische vakkennis.
NLP (Neuronlinguïstisch programmeren) is een domein uit de toegepaste psychologie dat een systematische methode aanbrengt om modellen te maken van menselijke excellentie, en om tacit knowledge te expliciteren.
Een verhaal ter illustratie
Tijdens mijn vorming in NLP bij Jan Ardui kwamen we ik in aanraking met de stelling "wat één persoon kan, kan een ander ook leren". Het leek me te mooi om waar te zijn. Ik was van mezelf overtuigd dat ik niet de goede motoriek had om goed te kunnen tekenen. Je kent dat wel, z'n persoon voor wie de uitdrukking "twee linkerhanden" een eufemisme is. Als ik zou kunnen leren tekenen, dan zou ik de stelling geloven.
De modelleer methode bestaat er in één of meerdere experten te onderzoeken op hun aanpak, en te vergelijken met niet-experten, in casu mezelf. Mij fascineerde mijn vriend Carlos, die voor elke situatie zomaar een cartoon uit zijn mouw kon toveren.
Ik interview de expert op zoek naar het geheim van de motoriek. Maar welke vragen ik ook stel over motoriek, hij schijnt daar nooit op in te gaan. Ik begin de eerste sporen van irritatie te vertonen.
Dan zegt Carlos " als je je motoriek wilt oefenen, dan is dat simpel: neem een blad kalkpapier en kalkeer af". Eensklaps sta ik verstijfd en krijg een droge mond en een krop in de keel. "Afkalkeren? Dat mag niet" galmt een stem uit een ver verleden in mijn hoofd. Ik kom uit op een nare jeugdherinnering. Toen ik een jaar of 10 was, woedde op onze school de rage van de poëziealbums. Je weet wel, links een versje en rechts een tekeningetje. Als je niet goed kon tekenen werd je al minder gevraagd. Als je durfde afkalkeren, en je werd betrapt, dan mocht je het wel helemaal vergeten.
Toen werd je er voor uitgesloten, nu was het een eenvoudige techniek! Ik realiseer mij dat mijn overtuiging: “je mag niet afkalkeren” al die jaren in de weg had gestaan om te leren tekenen.
Carlos gaat verder: "je kan ook met je potlood in de lucht de lijnen van een voorwerp volgen, als voorbereiding van het aftekenen". 
"Aftekenen!" Weer klinkt het negatief in mijn oren. Is een echte tekenaar niet iemand die zelf kan tekenen, en niet "zomaar" aftekent? "Maar elk tekenen is aftekenen" zegt mijn expert, "Dacht je dat mannen als Hergé zomaar een zeilschip uit hun hoofd konden tekenen? Neen hoor, zij hebben stapels voorbeelden liggen. Het gebeurt wel dat iemand iets aftekent uit zijn hoofd. De truc is het kunnen visualiseren in je hoofd!" Daar sta ik weer paf. "Waarom denk je dat tekenaars nog zo vaak modellen tekenen? Omdat elk model anders is. Als ze alleen nog uit hun hoofd zouden tekenen, dan zouden ze in zekere zin alleen nog maar hun vooroordelen tekenen."
Wat een herkadering! Waar aftekenen eerst iets minderwaardigs leek is het nu een oefening in onbevooroordeeldheid geworden. Weer heb ik een limiterende overtuiging bij mezelf gedetecteerd.!
Nog wat onwennig ga ik aftekenen. En ja hoor, het gaat snel en zonder flaters zoals dit tekeningetje aangeeft.
Moraal van het verhaal?
Het niet competent zijn in het tekenen had niets te maken met een gebrek aan vaardigheden, maar met leerhindernissen door attitude-elementen zoals verkeerde overtuigingen (het gaat om motoriek ) limiterende waarden (aftekenen is toch maar niets), angst op identiteitsniveau (uitgestoten worden).
Ik heb dus geen tegenvoorbeeld gevonden. "Iedereen kan alles leren" is een stimulerende overtuiging geworden.
Het “geheim” waarom toppresteerders zoveel beter presteren ligt in de specifieke waarden waar hun aandacht onverdroten naar toe gaat. Niet experten laten te veel hun aandacht gaan naar wat topexperten minder essentieel vinden. Schijnbaar onbegrijpelijke expertise is te vergelijken met goochelen: de "truc" gebeurt daar waar je helemaal niet kijkt. Wanneer nieuwelingen in het vak van in het begin met de goede ogen leren kijken, klimmen ze veel sneller de leercurve.
(Uittreksel uit boek Kennismanagement: de vierde golf)
Reacties